Η Παγίδα της Αυτοεκπληρούμενης Προφητείας
Ο
όρος Αυτοεκπληρούμενη Προφητεία αφορά στο λανθασμένο ορισμό μίας κατάστασης που
προκαλεί μία συμπεριφορά. Ουσιαστικά πρόκειται για μία θετική ή αρνητική
πεποίθησή μας για ένα γεγονός, η οποία ενώ είναι ισχυρή, δεν παύει να αποτελεί
μία αυταπάτη. Με άλλα λόγια, ερμηνεύοντας μία συμπεριφορά σύμφωνα με όσα
θεωρούμε ότι ισχύουν και όχι με όσα πράγματι διαπιστώνουμε, καταλήγουμε σε
απατηλές πεποιθήσεις, οι οποίες με τη σειρά τους ασκούν επιρροή στη συμπεριφορά
μας. Συνεπώς, αυτή η ψευδής δύναμη της αυτοεκπληρούμενης προφητείας οδηγεί σε
λανθασμένες εκτιμήσεις της πραγματικότητας. Η αυτοεκπληρούμενη προφητεία είναι
τόσο παντοδύναμη, όπου εν τέλει καταλήγουμε να πράττουμε με έναν καθορισμένο
τρόπο, ο οποίος φυσικά θα επιβεβαιώνει τις απατηλές μας πεποιθήσεις.
Οι
άνθρωποι λοιπόν δεν αντιδρούμε μόνο στις αντικειμενικές καταστάσεις που
βιώνουμε, αλλά τείνουμε να πράττουμε ανάλογα με τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε
αυτές τις καταστάσεις, καθώς και με το νόημα που αποδίδουμε στις αντιλήψεις μας
αυτές. Επομένως, οι πράξεις μας επηρεάζονται σε υψηλότερο βαθμός από τις αντιλήψεις
μας και από το νόημα που αποδίδουμε στις καταστάσεις παρά από τις ίδιες τις
καταστάσεις. Μόλις κάποιος πειστεί ότι ένα γεγονός έχει ένα συγκεκριμένο νόημα,
ακόμη κι αν αυτό δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα, θα συμπεριφερθεί
ανάλογα προσπαθώντας να επαληθεύσει την αρχική του προφητεία. Λειτουργώντας
κανείς σαν προφήτης λοιπόν, καταφέρνει να αποδείξει ότι όλα όσα πίστευε ήταν
πραγματικά, ακριβώς επειδή ο ίδιος φρόντισε μέσω των πράξεών του να
επαληθευτούν. Αυτή η κατ’ εξακολούθηση επιβεβαίωση των εσφαλμένων αντιλήψεών
μας, αποτελεί πλέον πραγματικότητα και μας στερεί την ευκαιρία να εξετάσουμε τα
γεγονότα από μία άλλη, πιο ρεαλιστική οπτική.
Προκειμένου
να γίνουν όσα αναφέρονται παραπάνω πιο κατανοητά, ίσως έχει αξία να εξετάσουμε
το θέμα μέσω ενός παραδείγματος. Ας σκεφτούμε ένα παιδί οκτώ ετών, το οποίο από
την ημέρα που γεννήθηκε αποστερείτε την αποδοχή των γονέων του. Μάλιστα, οι
ίδιοι από τότε που έβλεπαν το παιδί τους στη νηπιακή ηλικία να είναι λίγο πιο “αργό”
από τα υπόλοιπα, πιστεύουν ότι είναι άχρηστο. Συνεχώς του επισημαίνουν πόσο
κακός είναι στο σχολείο και πόσο άσχημη θα είναι η πορεία της ζωής του λόγω
κάποιον αδυναμιών του στο μαθησιακό κομμάτι της σχολικής ζωής. Από τη μεριά του
το παιδί, έχοντας πλέον ερμηνεύσει τη συμπεριφορά των γονέων του ως τη μοναδική
κι ακλόνητη αλήθεια, αρχίζει να πείθεται ότι όντως είναι ο χειρότερος μαθητής της
τάξης. Αρχίζει λοιπόν να οικοδομεί μία εσφαλμένη εικόνα εαυτού. Εν συνεχεία, μη
πιστεύοντας ότι θα τα καταφέρει, δεν συμμετέχει στο μάθημα, αργεί να επιστρέψει
από το διάλλειμα και δεν προσπαθεί καν να λύσει τις ασκήσεις που τους βάζει η
δασκάλα για το σπίτι. Όλα αυτά έχουν ως αποτέλεσμα την πτώση των βαθμών του στο
σχολείο και την αναφορά της δασκάλας του σε συμπεριφορές που αποδεικνύουν πόσο
κακός μαθητής είναι.
Άραγε η αδυναμία του συγκεκριμένου παιδιού να τα πάει καλά στο σχολείο οφείλεται μονάχα στις μαθησιακές δυσκολίες που αντιμετωπίζει; Ή μήπως σε μεγάλο βαθμό οφείλεται στις πεποιθήσεις που υιοθέτησε από τους γονείς του, οι οποίες εφόσον αποτελούν πραγματικότητα και για τον ίδιο, τον οδηγούν να συμπεριφέρεται με τέτοιο τρόπο ώστε αυτές να επαληθευτούν; Εν τέλει, η αυτοεκπληρούμενη προφητεία μας στερεί την ευκαιρία κρίνουμε τα πράγματα αντικειμενικά και μας εγκλωβίζει σαν μία παγίδα μέσα στη διαιώνιση λαθών και συναισθηματικών δυσκολιών. Λαμβάνοντας υπόψη τα παραπάνω λοιπόν, είναι σημαντικό να αρχίσουμε να επανεξετάζουμε τον τρόπο με τον οποίο αλληλοσυνδέονται ο τρόπος που ερμηνεύουμε τα πράγματα και η συμπεριφορά μας.
Εκπαιδευτικός- MSc Συμβουλευτικής Ψυχολογίας
